مروری بر اقتصاد ایران از گذشته تا به امروز

دولت های مختلف جمهوری اسلامی، هرکدام پس از سر کار آمدنشان چه سیاست های اقتصادی را پیش گرفتند؟ هرکدام چه اندازه در اجرای این سیاست ها موفق بوده اند؟ راز اصلی عقب افتادگی اقتصاد ایران و بروز مشکلات اقتصادی امروز در چه چیزی نهفته است؟ آیا تمامی این مشکلات از گذشته این اقتصاد سرچشمه می گیرد؟

دانشکده مدیریت، علم و‌ فناوری دانشگاه صنعتی امیرکبیر، این بار در سلسله سمینارهای اقتصادی خود، میزبان چهره مطرح اقتصادی کشور، جناب آقای دکتر حسین عبده تبریزی بود تا در جمع دانشجویان  این دانشکده، پاسخ مناسبی را برای سوالات مطرح شده بیابد.

ایشان در ابتدای سخنرانی خود به چشم انداز نرخ تورم ایران تا سال ۱۴۰۰ اشاره نمودند و عنوان کردند که بنا به نظرات کارشناسان این حوزه از جمله صندوق بین المللی پول یا مرکز پژوهش های مجلس، نرخ تورم را حداکثر ۱۵ درصد پیش بینی کرده بودند و این نظرسنجی و‌ پیش بینی قبل از اقدام اخیر بانک مرکزی در افزایش نرخ سود صورت گرفته بود. که البته اخیراً همین کارشناسان نرخ تورم را با شرایط فعلی تا رقم های بالای ۳۰ درصد و در سال آینده حتی امکان تورم ۵۰ درصدی را زیاد دور از انتظار نمی بینند.

در ادامه بحث، ایشان مسائل محوری اقتصاد امروز ایران را در دو دسته نقدینگی و تحریم ها طبقه بندی کردند و در حوزه تحریم ها به اهداف و ‌معماری کلی تحریم های ایران که شامل دو‌ هدف کلی:

۱- تغییر رفتار در برابر کاهش تحریم که خود نوعی معامله محسوب می شود و ۲- تغییر رژیم در نتیجه تضعیف و ایجاد نارضایتی و این طور به نظر می رسد که هدف اصلی، همان هدف دوم یعنی تغییر رژیم و‌ ایجاد نارضایتی می باشد، اشاره نمودند.

اما آن سوی داستان اقدامات و مقابله های جمهوری اسلامی ایران است که در برنامه های کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت خود در حوزه های اقتصادی، اداری، حقوقی و قضایی سعی در کنترل و مقاومت در برابر این تحریم ها را دارد.

در حوزه های اقتصادی می توان به موارد زیر اشاره کرد:

برنامه های تقویت تدریجی کوتاه مدت:

۱- مدیریت جریان نقدینگی با توجه به ضرورت اینکه میزان نقدینگی کشور بالغ بر۱۷۰۰ هزار میلیارد تومان است که در صورت تبدیل کسری از شبه پول به سپرده های جاری، جهش قابل ملاحظه در حجم پول و‌ تورم ایجاد می شود که البته اقدامات پیشنهادی برای مقابله با آن از جمله: ممنوعیت ورود بانک ها به بازارهای حساس، ارائه پیشنهادهای جذاب سرمایه گذاری با سر رسید بلند مدت در نظر گرفته شده است.

۲- مدیریت ارزی با توجه به ضرورت حجم قابل ملاحظه ای از عواید ارزی کشور که در خارج نگه داری شده و در معرض بلوکه شدن است و اقدامات لازم در این زمینه هم می توان به انتقال ذخایر ارزی به داخل کشور، تبدیل ذخایر به طلا اشاره کرد.

۳-نقل و انتقالات مالی با توجه به ضعیف بودن شبکه های ضعیف کارگزاری ارزهای خارجی که از جمله اقدامات انجام شده در این زمینه هم، استفاده از مناطق آزاد با ایجاد شعب بانک های طرف تعامل می باشد.

۴-مسئله سوئیفت با توجه به احتمال توقف سوئیفت و ضرورت وجود سازو‌کار جایگزین آن که با رفع اشکالات سامانه پیام رسانی الکترونیکی مالی(سپام) و الزام کلیه بانک های ایرانی به عضویت و استفاده از آن گام هایی در این زمینه نیز برداشته شده است.

۵-بازار ارز که به یکی از اصلی ترین معظلات اقتصادی در ماه های اخیر بدل گشته است که با امکان فعالیت بانک ها و صرافی های مجاز در بورس ارز و اجرای پیمان سپاری ارزی، در این زمینه نیز سعی شده تا اقدامات پیشگیرانه انجام شود.

دکتر عبده تبریزی، نرخ تورم را ناشی از سه دسته: سیاست های ارزی، سیاست های پولی و‌ سیاست های بودجه ای دانستند و خاطر نشان کردند که ضعف در هر کدام از این بازوهای تاثیر گذار، می تواند به افزایش نرخ تورم دامن بزند و به طبع اثر گذاری آن را در افزایش قیمت کالاها و ایجاد فشار بر روی اقشار مختلف جامعه می توانیم ببینیم.

رشد نقدینگی و‌ رکود سیستم های بانکی، محور دیگر سخنرانی بود و ایشان ایران را جزو معدود کشورهای دارای رشد نقدینگی بیش از ۲۰ درصد در جهان قلمداد کردند که یکی از دلایل عمده آن در امروز، ضعف سیستم بانکی و اختصاص سودهای موهومی به سپرده های در اختیار این بانک ها و در نتیجه رشد میزان شبه پول و افزایش بدهی بانک ها به بانک مرکزی و عوض شدن ترکیب پایه پولی می باشد که این مسئله تفاوت عمده این دوره از دولت با دوره های قبل است.

خلق پول های بی اساس و‌ بدون پشتوانه تولید و‌ خد‌مات، افزایش تعداد بانک های خصوصی و رقابت این بانک ها بر سر دادن سود بیشتر به مردم، ادامه دادن به این بازی سودهای موهومی، از جمله دلایل دیگر مشکلات اقتصادی امروز در تشدید روند نقدینگی بودند که در این سخرانی به آن اشاره شد.

ایشان در اواخر بحث های خود به افزایش رشد نرخ ارز در فاصله بین سال های ۹۳ تا ۹۷ اشاره کردند و افزودند که هرچند این رشد نرخ ارز زیاد مطلوب به نظر نمی رسد، اما پافشاری بر روی پایین آوردن آن تفکر غلط دیگری است که شکل گرفته است و‌ تاکید کردند که اگر از این روند افزایشی به نفع صادرات کشور و جبران بدهی های بانک‌ها و‌ دولت به بانک مرکزی استفاده برد، پیامدهای مطلوبی را به همراه خواهد داشت.

پرهیز از دور باطل و احتراز از شروع مسابقه نرخ تورم با ارز، جلوگیری از ادامه پرداخت سود موهومی توسط بانک ها و ‌اصلاح ساختاری آن، حذف فرهنگ غلط دو ‌نرخی بودن ارز و پرهیز از اعمال فشار بر روی پایین نگه داشتن نرخ ارز، اصلاح بودجه، چتر حمایتی تأمین اجتماعی برای اقشار ضعیف جامعه، دیگر بحث هایی بودند که جناب آقای دکتر عبده تبریزی در خاتمه سخنرانی خود به عنوان جمع بندی به آن ها اشاره نمودند.

فرید یوسفی